پارتی دیموکراتی کوردستان و بەرپرساتیەک گران

دەولەتا کوردستانێ، قەیرانا سیاسی ل گەل حکومەتا مالکی و گەلەک بابەتێن دیتر وەک ماددێ ١٤٠ و گرێ بەستێن نفتی ئەو بابەتنێن کو  ئەگەر ب هیری لێ نێرینەکێ  تێدا بکەین، بو مە وەسا دیار دبیتن کو پارتی دیموکراتی کوردستان، لایەنێ ئێکانەیە هەمبەر کومەلەکا گەڤ و گورا چ ل سەر ئاستێ هەرێمێ بیت یان دەرڤەیێ هەرێمێ، و هێز و لایەنێن سیاسی چ هەلویست نینە، و ئەگەر هەلویستەک ژی هەبیت دێ بێژن ئەڤە کێشەکا تایبەتە کو سەروکێ هەرێما کوردستانێ کو سەرکرداتیا پارتیە هەی هەمبەر ئەڤان ئاریشان. هەلویستێ ڤان چورە هێزان ب راستی چ بەرپرساتی تێدا نینە هەمبەر کوردستانێ، هەر وەک مالەکا گەنجەکێ بێ هەست پێ کرن ب بەرپرساتیێ تێدا بیت. 

لەورا ئەگەر دوهی پارتی د سەنگەرێ بەرگری کرنێ دا بویە بو رزگار کرنا ئاخا کوردستانێ، ئەڤرو ب ئێکجاری ئەو قوناغ هاتیە گوهرین.

هێزا پارتی د هەمی قوناغێن خەباتێ وێ دا تا کو ئەڤرو ژ پشتەڤانیا جەماوەری هاتیە، و ب ڤێ پشتگەرمێ شیایە خەباتەکا پری سەروەرێ ل ناڤ دیروکا رزگاری خوازا گەلێ کوردی تومار بکەتن. ئەڤ چەندە ژی مایەیێ دلگرانیا زوربەیا هێزێن سیاسی یە چ ل سەر ئاستێ هەرێمێ بیت یان ژ دەرڤەیێ وێ، لەورا هەردەم پێکولێ دکەن بو کێمکرنا رولی پارتی د هەر دەلیڤەکێ دا کو د شیانێن وان دا بیت. 

ژ بەر ڤێ چەندێ ئەم بینەرین کو بەرپرساتێن پارتی، روژ بروژێ دژوارتر لێ دهێتن  ئەڤە ژی بو گرنگی و گرانیا ئاستێ بەرپرساتیا وان دزڤریتەڤە هەمبەر دوزا گەلێ کورد کو پارتی دیموکراتی کوردستان خوە ب خودان دزانن.

بو پارتی و جەماوەرێ وێ ئاشکرایە و دزانن زنجیرا نەرازی بوون ژلایێ گروپەکێ خەلکێ ل گوشە و کنارێن هەرێمێ، دەستێن سیاسی ل پشتە، و مەبەستا وان یا سەرەکێ لاواز کرنا رولێ پارتی یە، د ئاراستە کرنا چارە نڤێسێ هەرێما کوردستانێ بەرڤ ئاسویەکێ گەش. 

چونکە ئەو خوە دزانن کو دەمێ باس ل کوردستانێ هاتە کرن پارتی خوە بخودان دزانیتن و ئەڤ چەندە ل پێڤەژویا مێژوویا ئازادیخواز یا کوردان ژلایێ پارتی هاتیە سەلماندن و خەلکێ کوردستانا مەزن ب گشتی و هەرێمێ ب تایبەتی پارتی و سەرکرداتیا وێ ب خودانێن خوە وەک میللەتێ کورد دزانن، نەمازە هەلویستێن وێ ێن نشتیمانی بەرامبەر خاکا کوردستانێ باشترین گروڤەنە بو ڤێ چەندێ. 

واتە دڤێ چەندێ دا دشێن بێژین گرێدانەک دناڤبەرا پارتی و کوردستانێ دا هەیە، دەمێ پێگەهێ پارتی ب هێز بیت کوردستان بەرڤ ئاسویەکێ باش تێتە ئاراستە کرن و بەروڤاژی، لسەر ڤی شەنگستی رژدیا هەبوونا گەڤ و گورا لسەر پارتی، ب شێوەکێ راستەوخوە کارتێکرن لسەر ئاسایشا کوردستانێ دا هەیە. لەورا ڤێ چەندێ بەرپرساتیا پارتی گرانتر لێ کرییە، و تێتە خواستن کو ئایدولوژیێن خوە بگوریتن داکو بشێتن پلانێن دوژمن و دوژمنکارا پیچەل بکەتن، چونکە هێزێن سیاسی دەمێ خوە بێ هەلویست دبینن هەمبەر کێشن نشتێمانی، هزر دەکەن کو پارتی ئەگەرێ وێ چەندێ یە کو رولێ وان بهێتە کێمکرن، و بو وێ هزرێ ناکەن ئەگەر پارتی ب جەماوەرێ خوە ڤە ل پشت ڤان پرسگرێکێن چارەنڤێس ساز نەبن ئەڤا هەی ژی دێ ژ دەست کوردان چت. 

رێکەفتناما هەولێرێ تەنها چارەسەرییە بو قیرانا سیاسی یا عێراقێ

ل دوماهیکا هەیڤا چوویی کومبونەکا پێنج قولی ل هەولێرا پایتەخت هاتیە سازدان و ئەنجامێن وێ کومبونێ د ٩ خالان دا هاتینە دارشتن کو حەفت خال ژ وانا گرێدای ب ئێکپارچەهیا ئاخا عێراقێ  و بەرژوەندا میللەتێ وێ نە و هەر پێنج ئالی ژیک رێککەفتینە لسەر، و د شێوازێ نامەکێ هاتیە هنارتن بو هەڤپەیمانیا نشتیمانی و ل پێ ڤێ رێککەفتنێ کو تمامکەرە بو رێکەفتنا هەولێرێ پازدە روژ وەک موهلەتەک هاتیە دان بو مالکی کو ملکەچ بیت بو رێنشتنا هەولێرێ، و ئەگەر هات و مالکێ ملکەچ نەبوو ب وان خالا دێ باوەری ژحکومەتا وی هێتە ستاندن و دێ ل چارەسەریەکا دی گەرهن بو قورتالکرنا عێراقێ ژ ڤێ قەیرانێ.

بوچوون وەسا دچن کو پەرلەمان بەهێتە هەلوەشاندن و دەمەک بو هەلبژارتنێن سەرانسەری بهێتە دیار کرن، ئەڤ رێکە ژی ب شێوەکێ گشتی ئەنجامێن خراب هەنە لسەر عێراقێ، وب شێوەکێ تایبەت لسەر هەرێما کوردستانێ. 

هەلبژارتنێن عێراقێ ل پێش دەم ئەنجام دیارن ژ بەر وێ چەندێ کو مەرەم ژێ وەرگرتنا کورسیا دەسەلاتداریێ یە بو خوە سەپاندن لسەر میللەتی، لەورا ئەنجام دێ وەک خوە بن لدیف جیوازیا هەی د پێکهاتێن عێراقێ دا، ئەگەر مەرەم ژێ پاراستنا ئێکگرتنا ئاخا عێراقێ و خزمەتکرنا هاوەلاتیان بیت بلا کەرەم بکەن، ئەڤە رێکەفتنا هەولێرێ کو پرانیا خالێن وێ ژ بو پاراستنا بەرژوەندا بلند یا میللەتێ عێراقێ یە، ل دیڤ دەستورێ فیدرالی، و پێویست ناکەتن هەلبژارتنێن نوی بهێنە ئەنجام دان. 

هەلبژارتن هێزێن سیاسی ناچار دکەتن کو هەڤپەیمانیەکا نشتیمانی پێک بینن بو حکومەتا ئیتحادی، هەر وەک دیار پێک ئینانا حکومەتەکا بنکە فراوان ئاریشا سەرەکی یە ل عێراقییانە ژبەر نەبوونا باوەریا دناڤبەرا هێزین سیاسی، و ئەڤ ئالوزیا هەی ل گورەپانا سیاسیا عێراقێ ل پاش هەلبژارتنا داهاتی ژی دێ دوونارە سەری هەلدەتن. چونکە بابەت ژ وەرگرتنا دەسەلاتێ کونترول کرنە، لسەر موئسساتێن دەولەتێ یە بو بەرژوەندا پێکهاتەکێ ژ پێکهاتێن عێراقی و زێدەتر نە.  

هەرێما کوردستانێ ژی ل گور خواندنا من لسەر ئەڤی بابەتی زەرەرمەندێن هەرە سەرەکی نە ژ ڤێ پروسێسێ یا کو تێتە پێشبینی کرنی، چونکە کوردان سەربور هەنە د گەل دەسەلاتدارێن عێراقێ هەر ژ سەردەمێ عبدالکریم قاسمی تاکو ئەڤرو. هەر وەک جەنابێ سەروکی فەرمووی: هەر حکومەتەکا دەسەلاتداریا عێراقێ وەرگرتی، ئێک ژ یا دیتر خرابتر بوییە بەرامبەر دوزا کوردان. ئەڤە چەندە ژی ئاماژەکە بو هەرێما کوردستانێ، کو چارەسەریەک ژ بلی زڤرین بو رێکەفتنا هەولێری خزمەتا بەرژوەندا میللەتێ کورد ناکەتن و پێدڤیە لسەر لایەنی کوردی هشیارترن بن، و بو خوە لدیڤ چارەسەریەکێ دیتر بگەرهن. 

شەرەنیخا ئەڤرو هەی چەندین جاران ل عێراقێ دووبارە بوویە و دێ هەر دوبارە بیتە ڤە، بلا کورد سەر خوە بن و ب هەلویستێن وان کەسان نەهێنە خاپاندن کو دوهی دەمی دەسەلاتداریا عێراقێ ددەستێ واندا، دژێ جێ بە جێ کرنا مافین میللەتێ کورد بوینە بێ گومان ئەڤرو ژی ئەگەر د چەپەرێ کوردا دانە، دژی حکومەتا فیدرال، ژ ئەگەرێ بێ دەسەلات بوونا وانە و ل داهاتی ژی دی هەمان هەلویست هەبیت، چونکە فەرهەنگ ئیک فەرهەنگە و ئەڤ ئینان و برنە تەنها وەخت بوراندنە تاکو حکومەتا فیدرال بکاریت لسەر پێن خوە راوستیت داکو ل وی دەمی کوردان بێ باهر بکەن ژ هەمی مافێن وان، هەتا ئەگەر چەند دەقێن دەستوری د بەرژوەندا کوردا دابن. 

بریارا چارەنڤێسێ عێراقێ د دەستێ کێ دایە؟

ئەو کاودانێن ئەڤێ جارێ عێراق تێدا دەرباز دبیت ل پاش روخانا بەعس بێ همتا بویە، و رژدیا ئەڤێ قەیرانا ئەڤرو پەیدا بووی ل گورەپانا عێراقێ، ئەنجامێن باش بو عێراقێ وەک کیانەکێ ئێک گرتی ناهێتە پێشبینی کرن، پاراستنا عێراقێ ژی دشیانێن دەسەلاتدارێن عیراقێ دا نینە. چونکە شەنگستێ رەهەندێن ڤێ قەیرانێ بو ململانەکا سیاسی، نەتەوەیی، ئایدولوجی، ئابووری دزڤریتەڤە، کو ب درێژییا مێژوویێ ئەساسێ نائارامیێ بوویە ل روژهەلاتا ناڤێن، دەولەتا عێراقێ ژی ژبەر جوداهیا پێکهاتیێ ئاکنجیێن وێ، بەردەوام وەک یاری کەرەک بوویە دناڤ ڤێ ململانا هەرێمایەتی، لێ ئەڤرو ئەو رولێ جاران نابیت، و تەنها دێ ژ گوهدارا و بینەرا بیت، و وەلاتێن هەرێمایەتی و زلهێز یاریکەرێن ئەساسی نە دڤێ ململانێ دا، و شکەستن و سەرکەفتنا گروپێن هەلگرێن ئایدولوژیێن نەتەوەی، سیاسی و ئولی…هتد ب شێوەکێ گشتی کارتێکرنا خوە هەیە لسەر رەوشا عێراقێ وەک کیانەک ئێکگرتی، و بشێوەکێ تایبەت باندولا خوە هەیە لسەر بەرژوەندێن وەلاتێن هەرێمایەتی و دراوسێین عێراقێ، چونکە د واقع دا ئەو یاریگەرێن ئەڤی دورهێلێ نە، د ناڤ ئاخا عێراقێ دا و لسەر کیسێ خەلکێ عێراقێ. و سەرکردێن نشتیمانی، ئایینی یێن عێراقێ تەنها جهێ جێ بە جێ کارن بو سیاسەتا وانا.

و بشێوەکێ ئاشکرا هاژوتنا سیاسەتێ د گورەپانا عێراقێ دا دیارە کو د بەرژوەندا چ لایەن تێتە راپەراندن، ژبەر وێ چەندێ کو دەسەلاتدارێن عێراقێ ل دیف جێوازیا ئایدولوژییا، پروژێن وەلاتێن هەرێمایەتێ جێ بە جێ دکەن، داخویانێن سەروک وەزیرێ عێراقا فیدرال دژی داخویانێن کاربدەستێن دەولەتا تورکیا نموونەکا زیندییا ئەڤێ ململانێ یە.

کورد دڤێ هاوکێشێ دا رولەکێ ئەکتیڤ هەیە ژ بەر وێ چەند سەقامگیریا ل هەرێما کوردستانێ هەی، ئەڤ چەندە باندولا خوە یا ئەرینێ هەیە لسەر رولێ کوردان ل گورەپانا سیاسیا عێراقا فیدرال زێدەباری سەرەدانا سەروکێ هەرێما کوردستانێ بو ئەمریکا و دیتنا مەزنە بەرپرسێن وی وەلاتی ژ لایێ جەنابێ وی ڤە، گرنگیا رولێ کوردان د هاوکێشا هێزین عێراقێ دا دیار دکەتن، لەورا دەولەتێن هەرێمایەتی بەرجستە بوونا رولێ کورد وەک مەترسیەکە بو دابەشبوونا کیانێ عێراقا فیدرال ، ئەڤ جارە ئەڤی دوخی راست و جدی دزانن لەورا دەستێوەردانێن وان د کاروبارێن عێراقێ دا ژ هەر دەمەکێ پتر بووینە، ئەڤ دەستێوەردانە، عێراقا فیدرال بەرف چارەنڤێسەکێ نە دیار ئاراستە دکەتن کو دبەرژوەندا وەلاتێن هەرێمایەتێ، و دژی بەرژوەندا خەلکێ عێراقێ دایە لەورا هەمی بزاڤێن دەسەلاتا عێراقا فیدرال ئەوە کو بشێتن کیانێ ئێکگرتیێ عێراقێ ب پارێزیت، و هەمی رێک و شێانێن بەردەست دگریتە بەر، هەر وەکی رژێمێن کەڤن ل عێراقێ ئێک ل دویڤ ئێک. لێ ئەڤ جار نزانن کو حکومەتا فێدرالی یا بنکە فەراوانە و هەڤپەیمانیە ، ئەگەر لسەر رێکەکا راست و دورست یا پێشتر هاتیە کێشان ل کونگرێ هەولێر نەمەشیت وی دەمێ بریارا چاەرنڤێس ساز ددەستێ وان دا نابیت.   

     

هەولێر بویە جهێ بریاردانێ

گرنگیا رینشتنا سەرکردێن عێراقی ل هەولێرێ د وێ چەندێ دایە کو، پاش تێپەربوونا ماوەکێ درێژ ژ هەلبژارتنێن عێراقی کو ل دەسپێکا سالا ٢٠١٠ دا هاتبوون ئەنجام دان، قەیرانەکا سیاسی یا ئێکجار مەزن گورەپانا سیاسیا عێراقێ بخوڤە گرتبی، ئەو بی ب دەسپێشخەریا جەنابێ سەروکی هەمی لایەنێن سیاسی ێن عێراقی داخواز کرن بوو هەولێرا پایتەخت بو گەنگەشە کرنا قەیرانا سیاسی یا پەیدا بووی، وەک دیار بوو رونشتنا هەولێرێ ل وێ دەمی دا بویە شەنگستێ چێکرنا حکومەتا ئەڤرو یا نوری مالکی ب خێرا وێ شیای خوە وەک دیکتاتورەک بدەتە نیاسین.لەورا تێتە خواستن هەر چەوا ل کونگرێ هەولێرێ ئامادەکاری هاتبوو کرن کو مالکی رابیت ب پێک ئینانا حکومەتێ، ئەڤرو ژی دڤێت ل هەمان جه بریارا لسەر بهێتە دان و باوەری ژێ بهێتە ستاندن. واتە ئەڤ رونشتنا داهاتی ل هەولێرێ پێدڤیە ببیتە تمامکەرەک بو کونگرێ هەولێری و هندەک خالێن دی لسەر بهێنە زێدەکرن بو شروڤەکرنا ماددێن دەستورێ وەک ئەکتیڤ کرنا رولێ فراکسیونێن سیاسی ل ناڤ ئەنجومەنێ نینەرێن عێراقێ بو چاڤدێرێ کرن لسەر چەواتیا برێڤەچوونا دەسەلاتا جێ بەجێ کرنێ نەمازە د پەیداکرنا ئاسایش و سەقامگیرێ و پاراستنا گیانێ هاوەلاتیان ژ کریارێن تیروریستی، زێدەباری خزمەتگوزاریێ، زێدەباری خالێن گرێدای ب هەرێما کوردستانێ ڤە کو تەنها نڤێسینەک بو سەر بەرپەرەکێ و چ کار پێ نەهاتە کرن تاکو ئەڤرو.

زڤرین بو کەنگرێ هەولێرێ زور گرنگە داکو هەمی لایەنێن عەرەبی هەست پێ بکەن کو کورد خودانێن کلیلا چارەسەریا پرسگرێکێن عێراقێ نە، د قوناغێن دژوار دا هیچ لایەنێن عەرەبی چ ل عێراقێ یان هەمی جیهانا عەرەبی شیانێن چارەسەرکرنا کێشێن خوە نینن و پێدڤی لایەنێ سێ نە کو ب ئەرکێ دادوەریێ رابیت و هەڤسەنگیێ پەیدا بکەن دناڤبەرا هەمێ لایەنێن هەڤدژ.

ل عێراقێ پرانیا لایەنێن عەرەبی دژی بەستنا رونشتنا هەولێرن، و ل سەر کەنالێن راگەهاندنێ، داخویانیێن خوە تێخستنە د چوار چوڤەکێ بنەماێن نشتیمانی و ئێکگرتنا ئاخا عێراقێ، و بو داخوازکرنا لایەنێن سیاسی بو هەولێرێ و داکوکێێ ل ئێرادەکا راست و دورست دکەن بو قورتال کرنا عێراقێ ژ قەیرانا سیاسی ئەڤجا جهێ بەستنا زور گرنگێ نادەنێ، و رژدن  لسەر  بەستنا کونگرێ نشتیمانی یە لسەر داخوازا سەروکێ عێراقا فیدرال، کو ل بەرە ل دەسپێکا مەها داهاتی بهێتە بەستن، لێ تەنها وەگ گوتنە و وان خوە ئێرادا کومڤەبوونێ نینە ل بەغدا، تاکو بشێن لسەر چارەسەریا قیرانێن عێراقێ گەنگەشێ بکەن.

ل ئالیەکێ  دی سەرەدانێن لایەنێن سیاسیێن عێراقی پاش داخویانیێن جەنابێ سەروکی، زێدەتر لێ هاتینە بو هەولێرێ، واتە هەمی لایەن ئامادەنە بو ئەنجامدانا رونشتنا سەرکردا ل هەولێرا پایتەخت. سەر ڤی شەنگستی ئەگەر شلوڤەکرنەکا سیاسی بهێتە کرن هێزا لایەنێ کوردستانی د هاوکێشا سیاسیا عێراقی دا نیشان دەتن، نەخاسمە کەساتیا سەروکێ هەرێمێ بویە دورهێلەک کو ناهێتە ئینکار کرن بو چارەسەر کرنا پرسگرێکێن عێراقێ، زێدەباری هەولێرا پایتەخت کو بویە جهێ بریار دانێ بو داهاتیێ بەغدا.