رول و پێگەھێ یاساێی د ناڤ کومەلگەھێ دا, یاسا و گرنگیا وێ

بێ گومان ئەم ھەمێ کەڤناتیا یاساییا ھەرێما کوردستانێ ب دەمەکێ دور نزانین، ھەلبەت دەست بکار بوونا ئێکەمێن پەرلەمانێ کوردستانێ ل سالا ١٩٩٢ وەک وەرچەرخانەک و دەستپێکەکا یاسایی بو ھەرێما کوردستانێ ل قەلەم ددەم، سەرەرایی یاسایێن حکومەتا ناوەندی، پەرلەمانێ کوردستانێ ب درێژییا ئەڤان چەند سالان گەلەک یاسا بو برێڤەبرنا ھەرێمێ ئێخستنە وارێ جێ بە جێ کرنێ کو مروڤ دشێت ھەمی وان یاسایا د چەند پەرتوکێن مەزن دا کوم بکەتن.

یاسا د پێناسا خوە یا گشتی ھەر بنیاتەک یان فرمانەک ژلایێ دەسەلاتاریا وەلاتی بھێتە دانان و ملکەچییا وێ یا بڤێت و نەڤێت بیت لسەر ھەموو کەسان.

د پێناسا خوە یا تایبەتێ دا، دەسەلاتا یاسادانانێ ئانکو پەرلەمان یاسایێ دانیت ل پێ ھندەک ووردکاریێن و مەرجێن د پروگرام و پەیرەو نافخویی ێی پەرلەمانی.

ئەما پێناسەکا دی بو یاسایێ، کومەلەکا پێدڤی ب کرن و نەکرنن ێن کو شێوازێ رەفتار مروڤان د ناڤ کومەلگەھێ دا دەست نیشان دکەتن.

ئەو تشتێ رێکخستنێ پەێدا دکەتن ناڤ کومەلگەھی دا و ئەگەرێ سەقامگیریێ و ئارامیا خەلکێ یە، ئەڤ یاسایە ب مەرجەکێ ئەگەر بھێتە جێ بە جێ کرن.

ھەبوون یاسایێ د ناڤ جڤاکی ژ پێدڤیانە! واتە ئەندامێن ئێک کومەلگەھ پێدڤییە د رەفتار و کریارێن خوە دا ھندەک سنورا و پەرژانا بەرچاڤ بکەن و ژێ دەرباز نەبن، دا کو ھەمی کەس ب شێن ب شێوەکێ ژ ھەژی ژ ژیانێ ناڤ کومەلگەھی دا مفا دار بن ، ژ لاێ ماددی و مەعنەوی. د دەمەكێ دا ئەگەر ژ سنورا دەرباز ببن و یاسا سەروەر نەبت. کومەلگەھ نەشێت بگەھیتە ئارمانجا خوە، حەتا ئەگەر ئەو ئارمانج چەندا بچووک بیت.لەورا ژ بەر ڤێ چەندێ یاسا پێدڤییەکە بو ھەر کومەلگەھەکێ.

پێدڤییاتیا مروڤی ب یاسایێ یا گرنگ و گەلەکە ، داکو حەزا سەرسەری بوونێ ل دەڤ کەسێ پەیدا نەبیت و کەسەک وێ ھەولێ ژی نەدەتن! چونکە ئەگەر مە ڤیا ئەم و ھەڤ رەنگێن مە وەک رزگار بن پێدڤییە ئەم ملکەچی یاسایێ بین. 

ئازادی یا راستەقینە ل وی جھی ھەیە یێ کو یاسا لێ سەروەر بیت و نابیت ئەم ژ بیر بکەین کو پێشڤە چوون و برێڤەبرنا کومەلگەھی ل ژیر سیبەر و سەروەرییا یاسایی و رێنمایا نەبیت، ناھێتە دی! لەورا ب چ بھایەکێ نابیت ھیزا یاسایێ ژ دەست بچت و نەمینت، واتە ئەگەر بەندکێ ب ھێز یێ راگرتنا ھێزا یاسایێ دناڤ کومەلگەھی دا قەتا وی چاخی نائارامی دێ سەر ھەلدەتن و ھەمی تشت دێ تەڤلی ھەڤ بن . 

ئاراستە کرنا یاسا پێدڤێە یا گشتی بیت و رێڤەبرنا کومەلگەھی و ب ھیچ رەنگەکێ نابیت تایبەتییەک بو ھندەکا ھەبیت، ( چونکە پاش ناڤێ فلانی، فلان تشتە! و سەر ب فلان عەشیرێ یە) واتە چاڤدێری و مەلکەچ بوون ھەمبەر یاسایێ پرنسیبەکی بنەرەتی یە و یێ گشتی یە. 

ژێر سیبەرا یاسایێ بنەمال پەرەستی دێ چیتە کوژییەکێ و مروڤێ ھەژی دێ دوارێ پراکتیکی دا جھێ وێ چەندێ گرت.

(کەس ئیدێ گرنگیێ نادتە کورێ فلانی ێی ھێشتا زاروک و ب پەرێست و ئامادە بکەتن دا، بو سەد سالێن دێ حوکمی ل زاروکێن وی بکەتن). 

بو ھەر و ھەر کەس پەرەستی و زوردار دێ ھێتە ژ بیر کرن. دەنگێ پرانیێ، ھەلبژارتن، دەسەلاتا یاسا دانانێ د جھێ وانا ب شێوەکێ راستەوخوە گریت.

ئەگەر مە بڤێت مە ئێمناھی ھەبیت ، سەقامگیری و ئێمناھی ھەمی د جوامێری یا مروڤی و د جێ بە جێ کرنا یاسایێ دایە، و دەولەت تێتە پێناسە کرن وەک رێڤەبەرێ یاسایی. 

لەورا یاسا پشتەڤانێ مال و جان و ئازادیێ یە و بێ ڤان سێ خالا ھێمنێ ناھێتە دابین کرن و بێ ھێمنیێ ژی پێشکەفتن ل ناڤ کومەلگەھی دا چێ نابت.

یاسا ژێدەرێ سەرەکی یێ رێکخستنا پەیوەندیێن تاک و کەمەلگەھی و کەمەلکەھی دگەل کومەلگەھەکێ دیترە. یاساێین باش بارودوخی باشتر لێ دکەن و یاسایین نەباش ژێ یێن خرابتر دیڤدا دھێن.
پێدڤییە باش بزانین خولیسەری و شەپرزەیی یا گەلەک میللەتێن یاسا ھەی، و تێتە بکار ئینان کێمترە، ژ وان ملەتێن تەنێ یاسا چێکرین و لاپەر پێ تژی کرین تاکو دەمەکێ بکەڤنە کاری! یان تەنێ سەر ھاوەلاتیێن خوارێ جێ بەجێ بیت.

ھەر جھەکێ یاسا لێ نەبیت خوشی و زێدەھی لێ نینە، پێدڤیە ئەم فێر بین یان خوە فێر بکەین رێزێ ل وا یاسا بگرین ئەوێن دژی بەرژوەندیێن مە. چونکە وەلات تێتە واتا سەروەرییا یاسایێ، ئەگەر یاسا سەروەر نەبت وەلات نابیت، 

دڤێت دادوەر یاسا بێت و ھەر کەسەک ل مالا خوە پێدڤییە ژ یاسایێ بترست ب وێ رامانێ کو ئەگەر ئەز خەلەتیێ بکەم دێ یاسایێ ل ھەمبەر خوە بینم واتە (سزا ب شێوەکێ گشتی) ئەڤەیە کو رێکێ ل ھەمبەر گەندەل و گەندەل کارا دگرت. نەک لژنێن چاکسازیێ!

ناوچە گەری و باندولا وێ لسەر ئارمانجێن نەتەوەیی ل باشوری کوردستانی

ل باشورێ کوردستانی ئاریشەکا ڤەشارتی هەیە کو پێدڤییە ئێدی ب ڤەشارتی نەمینت و زێدە تر هەمی لایەن خوە لێ بکنە خودان داکو بشێن خوە ب ئێک جاری ژ ڤێ ئاریشی کو چ بهایەکی خوە  نەهەی قورتال بکەن.
ئەڤ ئاریشە ژی ئاریشا ناوچە گەرییە یاکو کومەلێن خەلکێ کوردستانێ ئەڤێ چەندێ د وی چارچوڤەی دا نابینن و رەنگەکێ سیاسی دەنە ئەڤێ ئاریشی کو پارتێن سیاسی لسەر د لەیزن ل هەرێما کوردستانێ.
 لێ ئەگەر ئەم د وارێ پراکتیکی هزر لێ بکەین دزانینن کو هوکارەکێ سەرەکی یە کو کورد ل کوردستانێ ب گشتی و ل هەرێما کوردستانێ ب تایبەتی کەڤتیە بن باندولا ئەڤێ هوکاری و هەر پاشڤەمای، ماینە.
جهێ داخێ یە کو پارتێن سیاسی تا ئەڤرو نەشیاینە ئەڤێ هزرێ ژناڤ ببەن،  و خوە لێ ناكنە خودان ئانكو دبێژن تشتەك بڤی ئاوای نینە، لێ دراستی بەروڤاژی ڤێ چەندێ ئەوە كو هەر پارتەکا سیاسی ل سنورێ چالاکیێن خوە بها و سەنگێ خوە هەیە و ل ناوچەکا دی حەتا چەند یا نەتەوایەتی و خوەدی خزمەت و دەستکەفت ژی بیت هیچ بهایێ خوە نابیت، وەك پارتەكا وێ ناوچێ حەتا ئەگەر بەردەوام پلانگێریێ بکەتن دژی بەرژوەندیێت خەلكێ وێ ناوچێ.
ئەڤ چەندە ژی بو وێ ئێکێ دزڤریت یاکو شەنگستێ کەساتیا هاوەلاتیا دورست دکەتن وهاوەلاتیا باوەرییا پێ هەی، بێ گومان هەمی ناوچێن باشورێ کوردستانێ وەک و ئێک ژ ئاستەکێ رەوشەنبیری ب بەش نینن و هندەک دەڤەر یان ناوچە ژ هندەکێن دی ئاستەکێ رەوشەنبیری یێ باشتر هەیە و ئەڤ چەندە تشتەکێ زورێ ریالیزمیە کو جیوازیا تێگەهشتنی و روشەن بینینا هندەک ناوچا ژ هندەکێن دی هەبیت.
 لێ ئەڤ چەندە نابیت هوکار مروڤ خەلكێ ب ئاستەکێ کێم  ل ناوچێن دیتر ببینت، و ئەڤ هزرە وەسا کارتێکرنێ ل مروڤی بکەتن و مروڤ هەولا ژناڤبرنا ئەزمونا نەتەوەکێ بدەتن ژ بەر وێ چەندێ کو سەرکێشیا پروسا نەتەوایەتی نەد دەستێ هاوەلاتیێن ناوچا مروڤی دا نە! کو مروڤ  وانا ب رەوشەنبیرتر دزانت و مروڤ ببیتە ئەگەرێ هەلوەشاندنا سەروەریەکێ پێناڤ وێ چەندێ کو مروڤ ژ وانا رەوشەنبیرترە! و ژبەر وێ چەندێ کو مروڤ خوە زاناترو تێگەهشتی تر دزانن ژ خەلكێ ناوچەكا دیتر، پێدڤیە مروڤ سەرکێشیا وێ پروسا نەتەوایەتی بکەتن، ئەڤجا چ پروسە بیت.
ئەو چەندە ژی هیچ ناهێتە قەبوول کرن، ئەگەر راست بیت ئایا ئەڤ کاربدەست هەمی ئەون یێن تێگەهشتی و خودی سەربورەکا سەر کەفتی؟ بێ گومان بەرسڤ ب نەخێر تیتە دانێ!
ئەم گەلەک جاران هێچەتێ دکەینە دوژمن و هەمی ئاریشێ پالدەینە پلانێن وانا بو خورتکرنا ئەڤێ بابەتی و سەدان بابەتێ دیتر، سەرەرایی وێ چەندێ كو رولێ وانا نە یێ كێمە!  ئەگەر مروڤ بریارا ژیانا خوە نەدەتن، خەلک زورە و بێ کارە و دشێتن بریارێ لسەر داهاتیێ مروڤی بدەتن.
لەورا پێدڤیە ھەمی لایەن ب پارتێن سیاسی و رێكخراێن حكومی و ناحكومی و جەماوەری و پیشەیی و كەسایەتی ب شیوەكێ گشتی و ئێكەتییا زانایێن ئایینی  ب شێوەكێ تایبەت لسەر ئەڤێ مژارێ كار بكەن داكو بشێن ئاراستەی ئەڤێ بیروكێ بێخنە د خزمەت و بەرژوەندییا ئارمانجێن نەتەوایەتی،  ئەڤجا ب پەیوەندیێن جڤاكی، بازرگانێ، كەلتوری و زانستی …..ھتد.
ھەر چەندە زانكویێن ھەرێما كوردستانێ تا رادەكێ باش شیاینە سنورێ ناوچێ نەھێلن و خویندكارەكێ سلێمانی ل دھوكێ تێتە وەرگرتن و یێ زاخو ل پەیمانگەھا حەلەبچێ تێتە وەرگرتن، لێ ئەڤە تەنێ كێمە و ئەوا خزمەتا ڤێ چەندێ بكەتن ب ڤێ رێكێ ناھێتە كرن، چونكە تاكو سالێن خاندنێ بدوماھیك بھێتن ئەو خویندكار سالانە ھەولا ڤەگوھاستنێ دكەتن بو باژێرێ خوە ب پلەكا كێمتر.
 کا چەوا کومەلە و رێکخراوێن حكومی و ناحکومی و پیشەیی و جەماوەری و ئەكادێمی  تێنە پێک ئینان بونموونە کومەلا پەیوەندیێن کوردی عەرەبی، کوردی ئەمریکی و بەروڤاژی، و  پێدڤی ترە رێکخراو و دەزگەهێن حکومی و جەماوەری و پیشەیێ بو ڤێ مەبەستێ  بهێنە دامەزراندن بو چێکرنا پەیوەندیێن ناوچێن مە ل باشورێ کوردستانێ حەتا ئەگەر ل سنورێ ئێک پارێزگەه  دا بیت.
چونکە جیهانگێری و تێکنولوژیێ و پەیوەندی و وەرگرتنا زانستی ل چارچوڤێ زانکو و خواندنگەها دەرباز کرییە، ئەڤجا تو ئێدی نەشێ بێژێ ئەز ل فلان سەر دەمی رەوشەنبیر بوم و پێدڤیە هەر ل پێشیێ بمینم و هەمی ئارمانجێن نەتەوایەتی گوری ئەڤێ هزرێ بکەی چونکە ئیمارەتا فلانێ ل باژێرێ من بو و زانکو ل بەری هەر باژێرەکێ ل باژێرێ مە یا هاتیە دانان و ئاخڤتنێن بێ سەر و بەرێن بڤی رەنگی.