رول و پێگەھێ یاساێی د ناڤ کومەلگەھێ دا, یاسا و گرنگیا وێ

بێ گومان ئەم ھەمێ کەڤناتیا یاساییا ھەرێما کوردستانێ ب دەمەکێ دور نزانین، ھەلبەت دەست بکار بوونا ئێکەمێن پەرلەمانێ کوردستانێ ل سالا ١٩٩٢ وەک وەرچەرخانەک و دەستپێکەکا یاسایی بو ھەرێما کوردستانێ ل قەلەم ددەم، سەرەرایی یاسایێن حکومەتا ناوەندی، پەرلەمانێ کوردستانێ ب درێژییا ئەڤان چەند سالان گەلەک یاسا بو برێڤەبرنا ھەرێمێ ئێخستنە وارێ جێ بە جێ کرنێ کو مروڤ دشێت ھەمی وان یاسایا د چەند پەرتوکێن مەزن دا کوم بکەتن.

یاسا د پێناسا خوە یا گشتی ھەر بنیاتەک یان فرمانەک ژلایێ دەسەلاتاریا وەلاتی بھێتە دانان و ملکەچییا وێ یا بڤێت و نەڤێت بیت لسەر ھەموو کەسان.

د پێناسا خوە یا تایبەتێ دا، دەسەلاتا یاسادانانێ ئانکو پەرلەمان یاسایێ دانیت ل پێ ھندەک ووردکاریێن و مەرجێن د پروگرام و پەیرەو نافخویی ێی پەرلەمانی.

ئەما پێناسەکا دی بو یاسایێ، کومەلەکا پێدڤی ب کرن و نەکرنن ێن کو شێوازێ رەفتار مروڤان د ناڤ کومەلگەھێ دا دەست نیشان دکەتن.

ئەو تشتێ رێکخستنێ پەێدا دکەتن ناڤ کومەلگەھی دا و ئەگەرێ سەقامگیریێ و ئارامیا خەلکێ یە، ئەڤ یاسایە ب مەرجەکێ ئەگەر بھێتە جێ بە جێ کرن.

ھەبوون یاسایێ د ناڤ جڤاکی ژ پێدڤیانە! واتە ئەندامێن ئێک کومەلگەھ پێدڤییە د رەفتار و کریارێن خوە دا ھندەک سنورا و پەرژانا بەرچاڤ بکەن و ژێ دەرباز نەبن، دا کو ھەمی کەس ب شێن ب شێوەکێ ژ ھەژی ژ ژیانێ ناڤ کومەلگەھی دا مفا دار بن ، ژ لاێ ماددی و مەعنەوی. د دەمەكێ دا ئەگەر ژ سنورا دەرباز ببن و یاسا سەروەر نەبت. کومەلگەھ نەشێت بگەھیتە ئارمانجا خوە، حەتا ئەگەر ئەو ئارمانج چەندا بچووک بیت.لەورا ژ بەر ڤێ چەندێ یاسا پێدڤییەکە بو ھەر کومەلگەھەکێ.

پێدڤییاتیا مروڤی ب یاسایێ یا گرنگ و گەلەکە ، داکو حەزا سەرسەری بوونێ ل دەڤ کەسێ پەیدا نەبیت و کەسەک وێ ھەولێ ژی نەدەتن! چونکە ئەگەر مە ڤیا ئەم و ھەڤ رەنگێن مە وەک رزگار بن پێدڤییە ئەم ملکەچی یاسایێ بین. 

ئازادی یا راستەقینە ل وی جھی ھەیە یێ کو یاسا لێ سەروەر بیت و نابیت ئەم ژ بیر بکەین کو پێشڤە چوون و برێڤەبرنا کومەلگەھی ل ژیر سیبەر و سەروەرییا یاسایی و رێنمایا نەبیت، ناھێتە دی! لەورا ب چ بھایەکێ نابیت ھیزا یاسایێ ژ دەست بچت و نەمینت، واتە ئەگەر بەندکێ ب ھێز یێ راگرتنا ھێزا یاسایێ دناڤ کومەلگەھی دا قەتا وی چاخی نائارامی دێ سەر ھەلدەتن و ھەمی تشت دێ تەڤلی ھەڤ بن . 

ئاراستە کرنا یاسا پێدڤێە یا گشتی بیت و رێڤەبرنا کومەلگەھی و ب ھیچ رەنگەکێ نابیت تایبەتییەک بو ھندەکا ھەبیت، ( چونکە پاش ناڤێ فلانی، فلان تشتە! و سەر ب فلان عەشیرێ یە) واتە چاڤدێری و مەلکەچ بوون ھەمبەر یاسایێ پرنسیبەکی بنەرەتی یە و یێ گشتی یە. 

ژێر سیبەرا یاسایێ بنەمال پەرەستی دێ چیتە کوژییەکێ و مروڤێ ھەژی دێ دوارێ پراکتیکی دا جھێ وێ چەندێ گرت.

(کەس ئیدێ گرنگیێ نادتە کورێ فلانی ێی ھێشتا زاروک و ب پەرێست و ئامادە بکەتن دا، بو سەد سالێن دێ حوکمی ل زاروکێن وی بکەتن). 

بو ھەر و ھەر کەس پەرەستی و زوردار دێ ھێتە ژ بیر کرن. دەنگێ پرانیێ، ھەلبژارتن، دەسەلاتا یاسا دانانێ د جھێ وانا ب شێوەکێ راستەوخوە گریت.

ئەگەر مە بڤێت مە ئێمناھی ھەبیت ، سەقامگیری و ئێمناھی ھەمی د جوامێری یا مروڤی و د جێ بە جێ کرنا یاسایێ دایە، و دەولەت تێتە پێناسە کرن وەک رێڤەبەرێ یاسایی. 

لەورا یاسا پشتەڤانێ مال و جان و ئازادیێ یە و بێ ڤان سێ خالا ھێمنێ ناھێتە دابین کرن و بێ ھێمنیێ ژی پێشکەفتن ل ناڤ کومەلگەھی دا چێ نابت.

یاسا ژێدەرێ سەرەکی یێ رێکخستنا پەیوەندیێن تاک و کەمەلگەھی و کەمەلکەھی دگەل کومەلگەھەکێ دیترە. یاساێین باش بارودوخی باشتر لێ دکەن و یاسایین نەباش ژێ یێن خرابتر دیڤدا دھێن.
پێدڤییە باش بزانین خولیسەری و شەپرزەیی یا گەلەک میللەتێن یاسا ھەی، و تێتە بکار ئینان کێمترە، ژ وان ملەتێن تەنێ یاسا چێکرین و لاپەر پێ تژی کرین تاکو دەمەکێ بکەڤنە کاری! یان تەنێ سەر ھاوەلاتیێن خوارێ جێ بەجێ بیت.

ھەر جھەکێ یاسا لێ نەبیت خوشی و زێدەھی لێ نینە، پێدڤیە ئەم فێر بین یان خوە فێر بکەین رێزێ ل وا یاسا بگرین ئەوێن دژی بەرژوەندیێن مە. چونکە وەلات تێتە واتا سەروەرییا یاسایێ، ئەگەر یاسا سەروەر نەبت وەلات نابیت، 

دڤێت دادوەر یاسا بێت و ھەر کەسەک ل مالا خوە پێدڤییە ژ یاسایێ بترست ب وێ رامانێ کو ئەگەر ئەز خەلەتیێ بکەم دێ یاسایێ ل ھەمبەر خوە بینم واتە (سزا ب شێوەکێ گشتی) ئەڤەیە کو رێکێ ل ھەمبەر گەندەل و گەندەل کارا دگرت. نەک لژنێن چاکسازیێ!