چەرخێ ئەم تێدا دژین ب چەرخێ ئازادیا دەربرینێ تێت ناڤ کرن، هەروەسا گەلەک باس ل رولێ راگەهاندنێ تێتە کرن و تێتە هژمارتن وەک دەسەلاتا چوارێ وزێدەباری وێ چەند داکوکی یێ لسەر هێزا وێ تێتە کرن کو نە تەنها ژ هەرسێ دەسەلاتێن( یاسا دانانی و جێ بە جێ کرنێ و دادوەریێ) کێمتر نینە بەلکو گەلەک ب هێزترە ژ وان هەر سی یان، ل پرانیا وەلاتێن دیموکراتی خواز.
ژبەر کو پەیوەندی و ئالگور کرنا پێزانینا بویە ئالاڤەک بو چێکرنا بریاران و سەرەدەری کرنا مروڤان دگەل ئێک و دوو ژلایەکێ بو چێکرنا هزرو بیرێن هاووبەش و ژلایەکێ دی بو چێکرنا هێزەکێ بو گڤاشتنا لایەنێن دەسەلاتدار بو ملکەچ کرنا وان بو حەز و خواستێن هاووەلاتیان.
ئه‌و تشتێ په‌یوه‌ندیه‌كا راسته‌قینه ب مافێ مروڤى ڤه هه‌ى ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ یە ئ كو پێك دئێن ژ چاپه‌مه‌نیێن ئازاد رادیو و مێدیاێن سه‌ربه‌خوه ێن و توورێن جڤاکی ێن ئەنترێنتێ كو كریارێن حكومه‌تێ بێ ترس ژ دیڤچوونێ د ئازرینن و به‌لاڤ دكه‌ن .
بیره‌دوزا چاپەمەنیا ئازاد بو جارا ئێکێ ل ویلایه‌تێن ئێكگرتى ێن ئه‌مریكا پەیدا بوو، بو پتر چێكرنا گەش و هەوایەکێ دیموکراتی ل ناڤ وەلاتی دا.
گەلەک یا گرنگە كو چاپەمەنی، ببیتە سەکویەک ب هێز و جهێ باوەریێ بو بەلاڤ کرنا پێزانینێن راست و دورست بو خەلکێ ل گوشە و کنارێن ڤی گەردوونی، نەک ببیتە ژێدەرەک بو بەلاڤکرن و پشتەڤانی کرنا دەسەلات، پارتەکا سیاسی و بنەمالەکێ. چونکە ئەڤ جورە راگەهاندنە نابنە ژێدەرەکی باوەر پێکەری ل دەف خەلکێ لەورا پێدڤیە چاپەمەنی ب شێوەکێ سەربخوە کار بکەن و ژێدەرێ داراییا وان ب شیوەکێ بهێتە تەرخان کرن کو بن گڤاشتنێن چ لایەنا نەبن، کو پێدڤی بیت بەردەوام باس ل پشتەڤانیا سیاسەتا وان بکەن و ملکەچ بمینن هەمبەر وان.
پێدڤیێن ژیانا ئەڤرو رێکێ نادەت هاووەلاتی دەست ژ ئەرک و کارێن خوە بەردەت و بچیتن ل دادگه‌هه‌كێ دا ئاماده ببیتن بو گوهدارى كرنێ ل دادگه‌هێ یان ئاماده بیتن ل په‌رله‌مانى بو گوهدارى كرنێ ل گه‌نگه‌شه و دان و ستاندنێن ده‌سه‌لاتا یاسا دانانێ یان دیڤ چونێ بكه‌تن لسه‌ر چه‌واتیا برێڤه چوونا كارێن حكومه‌تێ به‌لێ چاپه‌مه‌نیێن ئازاد كار دكه‌ن وه‌ك بریكارێن هاووەلاتیان و ده‌نگ و باسا بو وان ڤه‌دگوهێزن ب رێكا به‌لاڤوكا و نیشاندانێ یان گوهدانێ، هاووەلاتى ژى لگور حەزا خوە بو ئه‌و تشتێ وان دڤێت دێ خوینن یان دێ بینن یان دێ گوهدارى كه‌ن.
د سیسته‌مێ، دیموكراتى دا هاووەلاتى باوه‌رییێ دده‌نه ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ بو دویركه‌فتنێ ژ گه‌نده‌لێ و دیار كرنا خه‌مسارێ و كێماسیێ د جێ به جێ كرنا دادپه‌روه‌ریێ یان لاوازیا حكومه‌تێ بو ئه‌نجامدانا كارێ وێ، و چ وه‌لات ئازاد نینن بێ هه‌بوونا ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنا ئازاد.
بێ ده‌نگ كرنا ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ ب وێ رامانێ یه كو حوكمێ دیكتاتورى ل وه‌لاتى دەسەلاتدارە، هه‌روه‌سا پێدڤى یه روژنامه و چاپه‌مه‌نى د ئازاد بن ژ چاڤدێریكرنا حكومه‌تێ و د حكومه‌تێن دیموكراتى دا چ وه‌زاره‌تێن راگه‌هاندنێ نینن بو گڤاشتن ئێخستن لسه‌ر ناڤه‌روكا روژنامێ و بزاڤا روژنامه‌نڤێسا یان هه‌ر داخوازه‌كا دیتر كو روژنامه نڤێسى بئخیتە بن فشارێ كو ملكه‌چى فه‌رمان و بریارێن حكومه‌تێ ببیتن یان ژى خورتیێ ل روژنامه‌ڤانا بكه‌تن كو خوه د گه‌ل رێكخراوێن حكومه‌ت چاڤدێریێ لێ دكه‌تن رێك بێخن.
ترسا حکومەتێ ژی نە د جهێ خوە دایە ئەگەر یاسا هەبیت ژبەر وێ چەندێ کو یاسا دەمێ سەروەر بیت هەر کەسەک دێ گەهیتە مافێ خوە چ ئەگەر روژنامەڤان ژ سنوورێ بو هاتیە دانان دەرکەڤت، یان حکومەت. لێ ئەگەر یاسا سەروەر نەبیت و تەنها رێکخستنەکا سیاسی یان گروپەک یان بنەمالەک یاسا بیت، ترسا حکومەتە ئەز ب رەواتی ل قەلەم ددەم.
ژبەر کو چاپه‌مه‌نێن خه‌لكى هشیار و هایدار دكه‌ن لەورا حكومه‌تێن دیموكراتى ئازادیه‌كا باش ده‌نه چاپه‌مه‌نیا تا وى ئاستى كو چه‌نگ و په‌ر بو دروست دبن و حکومەت کار و بارێن وان ب رێکا یاسا رێک دێخیتن و یاسایەک پارێزڤانیێ لێ دکەتن زێدەباری سزادانا وان.
د حكومه‌تێن دیموكراتى خواز دا ده‌وله‌ت به‌رپرسه به‌رامبه‌رى هه‌مى كارێن خو، ب ڤى ئاوایى هاووەلاتى چاڤه‌رێ نه كو ژ ئه‌وان بریارێن ده‌وله‌ت ب نوینه‌راتیا وان دده‌تن ئاگه‌هدار بن. روژنامه ب چاڤدیرى كرنێ ل ده‌وله‌تێ مافێ ئاگه‌هدار بوونێ و مه‌رجێن پێدڤى بو خه‌لكى به‌رهه‌ڤ دكه‌تن كو ده‌وله‌تێ و سیاسه‌تا وێ بئێخنه به‌ر پرسیارا.
حكومه‌تێن دیموكراتى ده‌لیڤێ ده‌نه روژنامه‌نڤێسا كو ده‌ستێ وان بگه‌هیته هه‌مى رینشتێن گشتى و دكومه‌نتێن فه‌رمى و چ مەرجێن پێش وه‌خت بو نادەینن كو روژنامه لسه‌ر بئاخڤن و بنڤێسن، پێدڤى یه كو چاپه‌مه‌نى ژى د ئاستێ به‌رپرساتیێ دابن.
ره‌خنه‌گرتن و بەلاڤە کرنا بابەتێن تێتە بەلاڤ کرن نڤێسەر و چاپەمەنی وەک دەزگەه ژێ بەرپرسە، ئەگەر دەنگ و باسەک یان هەلویستەک هاتە دیار کرن دژی کەسەکێ یان لایەنەکێ کو چ گروڤێن راست و دورست لسەر نەبن تەنها گوتن بیت، و بەرامبەر هەر داوایەکا دژێ وانا ل دادگەهێ تێنە تومار کرن بەرپرسن بەرامبەر هەر پرسیارەکێ.
هەر وەک لسەری باس لێ هاتی کرن بو دورستكرنا باوه‌ریێ ل ده‌ڤ هاوه‌لاتیان به‌رامبه‌ر چاپه‌مه‌نییا پێدڤى یه روژنامه‌نڤێس ده‌نگ و باس و راپورتێن راست و دروست لبن سیبه‌ر و بنه‌ما و ژێده‌رێن باوه‌ر پێكرى بو وه‌رگرتنا پێزانینا كومڤه بكه‌ن، دزى و راپورتێن دره‌وین کو دبنە ئەگەرێ بەلاڤکرنا دوبەرەکیێ و چێکرنا جیوازیێن جڤاکی دناڤ وەلاتی دا هه‌ڤدژن دگه‌ل پرەنسیبێن چێكرنا چاپه‌مه‌نێن ئازاد.
چاپه‌مه‌نى بو ڤاڤارتن و كومڤه‌كرنا پێزانینا و به‌لاڤكرنا وان پێدڤى ب ده‌سته‌كه‌كا نڤێسه‌رێن شارەزا و تایبه‌ت و سه‌ربخو یە، چێ نابیت روژنامه نڤێس بكه‌ڤیته ژێر كارتێكرنا باوه‌ریێن هاووەلاتیان و پێدڤیه تاكو دشیان دا بیت ل دیڤ راستیێ بگه‌رهن.
لەورا حکومەت بەردەوام د ململانه‌كا بێ دوماهیك دایە دناڤبه‌را دوو مافان دا. ئێك ژ ڤان مافان شولێ حكومه‌تێ یه كو بو پاراستنا ئاسایشا نشتیمانى و یا دیتر مافێ ئاگه‌هداریا هاولاتیان كو گرێدایه ب مافێ روژنامه نڤێسا بو ده‌ستڤه ئینانا پێزانینا، پێدڤى یه كو حكومه‌ت جار جاران گه‌هشتن بو هنده‌ك پێزانینا كو گه‌له‌گ هه‌ستیارن بو به‌لاڤكرنێ رابگرتن و سنورا بو دانن، لێ دیسان روژنامه‌ڤانى د حكومه‌تا دیموكراتى دا مافێ هه‌ى كو دیڤچوونا هه‌مى بابه‌تا بكه‌تن.
بو لێگەریان و دیڤچونا ئەرک و کارێن دەسەلاتێ و هەمی لایەنێن وێ، لەورا راگەهاندن ب شێوەکێ گشتی و چاپەمەنی ب شێوەکێ تایبەت پێدڤیە خوە ل جهێ بەرپرساتیێ بزانن کو نوینەرێن خەلکێ نە بو ئاگەهدار بوونا وان لسەر کار و چالاکیێن دەسەلاتێ زێدەباری ڤەگوهاستنا راستا دورهێلێ بو هاوەلاتیان، چونکە بەلاڤکرنا دەنگ و باس و بوچوونێن نەدورست خزمەتا پێشکەفتنا وەلاتی ناکەت تەنها خزمەتا گروپەکێ دکەت کو ل دەسەلاتی خوینا میللەتی دمێژن.
رولێ راگەهاندنێ ب شێوەکێ گشتی و چاپەمەنیان ب شێوەکێ تایبەت پەیوەندی ب پرنسیبەکێ گرنگێ دیموکراتیەتێ ڤە هەیە ئەو ژی مافێ دەربرینێ یە. هاووەلاتی دشێت ب رێکا نڤێسینی د روژنامەکا ئازاد و سەربخوە دەربرینێ ژ هزرو بیرێن خوە بکەتن، و ئەڤە رێکەکە کو دەربرینا وی ژ هزرەکێ ب رێکا روژنامەکێ کەڤتە بەردەستی هزاران کەسان و روژانە ژمارەکا بێ سنوور یا بابەتێن گرنگ و سرنج راکێش تێنە بەلاڤکرن ب رێکا هەمی رێکێن راگەهاندنێ و هەر تاکەک ئەگەر بڤێت دێ کاریت هەر جهەکێ بیت دیفچوونا نوی ترین رویدان و پێشهاتێن جیهانی کەتن.
رەهەندێن سیاسەتا هندەک وەلاتێن زلهێز، مروڤ دێ شێتن ب رێکا چاپەمەنیێن ئازادێن وی وەلاتی بزانیت واتە چاپەمەنیێن وان فاکتەرەکێ سەرەکی یە ، و باندولا خوە هەیە لسەر هاژوتنا رێرەوی دەسەلاتێ چ دناڤ وەلاتی دا یان بو پەیوەندیێن دەرڤەێن ئەوی وەلاتی.
هەر وەسا کارەساتەک مەزنە دەما تاکەک بخوازیت بابەتەکێ بەلاڤ بکەتن کو دەربرینێ ژ هزر و بیرێن وی بکەتن چ روژنامەکێ نەبینت کو بابەتێ وی بەلاڤ بکەت. ژبەر کو ل هندەک وەلاتان پیدڤیە ئەو بابەتێ تێتە خاری د روژنامی دا پشتەڤانیا سیاسەتا وی پارتێ بکەتن یا کو خودانێ وێ روژنامێ پشتەڤانیێ لێ دکەتن، یان پێدڤیە مروڤ ل هێڤیێ نەبیت بهێتە خوار د روژنامێ دا.
