" حکومەت ژ گەلی یە و گەل حکومەتێ هەل دبژێریتن، ژ پێناڤ گەلی".
بێ گومان چاخێ کەسەکێ بڤێت باس لسەر دیموکراتیەتێ بکەتن پێدڤی یە بیر ل کەسایەتیا ابراهام لینکولن و ووتارا وی یا گیتسبورگ یا سالا ١٨٦٣ ل دەمێ شەرێ ناڤخویی بکەتن، ژبەر وێ چەندێ کو باس ل حکومەتێ دکەتن کو ژ گەل پێک دهێتن و مەرەما پێک هاتنا وێ ژی هەر بو پاراستن و برێڤەبرنا گەلی یە.
پەیڤا دیموکراتیەت پەیڤەکا پێکهاتی یا یونانی یە و ژ دوو پەیڤێن راماندار پێک هاتیە، (دیموس) و(کراتیا) ب رامانا دەسەلاتداریا گەل، حوکومداریا گەلی.
ئەڤ زاراڤە ب دوو شێوازێن دیتر ژی هاتیە نیاسین شێوازێن بەرتەنگ مەرەم ژێ دەولەت هەروەسا نەتەوە و جڤاکەکی ئازاد رامانا وێ یا بەرفرە و گشتیی یە.
دیموکراتیەت کومەلەک پرنسیب و رێکا نە، کو بەرەڤانیێ ژ ئازادیێن مروڤی دکەتن، یان ب رامانەکا دیتر دەزگایێ ئازادیێ یە.
هەر تاکەکی تێگەهشتی و د ئاستدا چاخێ هزر ل دیموکراتیەتێ دکەتن، بیر ل باژێرێ قەنجا دکەتن، ژیانەکا ئاسودە د ئاستەکی بلند و خوەش، ملکەچ بوون ب یاسایێ بێ جوداهی، هەبوونا خزمەتگوزاریا ل ئاستەکی باش ل گور داهاتیێ جڤاکی، ئازادیا بیر و را و پێک ئینانا پارتێن کو هەلگرێن ئایدولوژیێن جودا جودا پێناڤ خزمەتا گەلی………….هتد.
هەمی ماڤێن مروڤایەتیێ کو ژ مافێن سەرەکیێن هەر تاکەکێ نە، د حکومەتەکا دیموکراتی دا تێنە بەر چاڤ کرن، هاووەلاتی خوە خوەدی وی بهای دبینیت کو مروڤەک ئازاد ب هەموو رامانێن ئازادیێ بو خوە دخوازیت. لەورا ژ گەلی یە داکو گەل ژی بەشداری پروسێسا سیاسی ببیتن.
راستیا ڤی سیستەمی ددەمەکێ دا دکەڤیتە وارێ ریالیزمی دا، هەر دەمێ مروڤ خەباتێ دکەتن بو دەست ڤە ئینانا ڤی پەرێ ئازادیێ، بو خەلکەکێ دیتر ژی وەک ڤێ ئازادیێ خوازیار بیت، ئەگەر تاکی ئازادی بو خوە ب تەنێ خواست رێرەوێ وێ بو ئاسویەکێ دیار کری هاتە ئاراستە کرن.
برێڤەبرنا دیموکراتیەتێ وەک گوتنا پەیڤا وێ ب ساناهی نینە، چونکە سیستەمەکێ زورێ هەستیار و ب زەحمەتە ژبەر وێ چەندێ کو گەل بریار دەرن دڤێ حوکومەتێ دا و چێبوونا هەڤسەنگیێ دناڤبەرا دەسەلاتێ و گەلی پێدڤی واستانەکا دژوارە ، دشێن بێژین کو ژ هەمی جورێن دەسەلاتداریا ب زەحمەترە بو جێ بەجێ کرنێ، چونکە پەیرەو کرنا بنەمایێن وێ ئەو لەزاتی و هێز و شییان نینە یا کو دەسەلاتا دیکتاتوری هەی دناڤ وەلاتەکێ یان قەوارەکێ دیار کری دا، و ئەگەر ژی بو رێز گرتن ل ئیرادا گەلی دزڤریتەڤە.
بەلێ ئەگەر شەنگستێ وێ ب شێوەکێ راست و دورست هاتە دانان باشترن و ب ساناهی ترین سیستەمێ دەسەلاتداریێ یە، ئەڤجا ژ وان کەسێن دخوازن لسەر ڤی رێبازێ ب مەشن و بو ووەلاتێ خوە دیموکراتیەتێ بکەنە سیستەمێ خوە برێڤە برنێ،تێتە خواستن بەری هەر پێنگاڤەکێ باوەری ب هەموو پرنسیپێن دیموکراتێ هەبیت ژ بەر کو ئەگەر مروڤی باوەری پێ نەبیت سەرکەفتی نابیت د پراکتیک کرنا وێ دا.
ئەڤا ئەم دبینین ل گەلەک ووەلاتا ژلایی تیووری ڤە دیموکراتیەتە لێ ژلایێ پراکتیک ڤە دیکتاتوریەتا تام دای ب دیموکراتیەتی یە.
تەنێ هەبوونا دام و دەزگەهێن ب ناڤێ دیموکراتیەتێ وەک رێکخراوێن مافێن مەدەنی و پاراستنا مافێ مروڤ و ماڤێ ئافرەتا....هتد ل ناڤ جڤاکەکێ دا دیموکراتی بوونا جڤاکی راناگەهینیت، ژبەر وێ چەندێ کو پێدڤیە هەموو پێکهات پێخەمەت وەرار و پێش ئێخستنا دیموکراتیەتێ بن نەک تەنێ خاپاندنا گەلێ خوە و جڤاکێ نیڤ دەولەتی ب شێوەکی بەروەخت بیت هەر وەکی ئەم دزانین ئەف جور کریارە کەڤن بوینە و گەلەک ڤەناکێشن.
چێکرنا جڤاکەکێ دیموکراتی پێدڤی ب کار کرنا شەڤ و روژان هەیە و هەمی هێز و شیان بهێنە بکار ئانین پێناڤ پێشخستنا وێ. ژبەر تێرو تەسەل بوونا وێ ژ رکابەری و بەرهنگار بوونا لسەر هەمی ئاستان، کەسانێن چەوت و خوار کو ڤایروسێ گەندەلیێ دناڤ ناخێ وی دا دژیتن بەردەوام رێگرێن دیموکراتیەتێ نە و ل گورەی دەسەلاتا خوە جار جاران فشارێ ل بزاڤێن پێش ئێخستنا دیموکراتیێ دکەتن، چونکە دیموکراتیەتا راستەقینە هەمی لایەنین دەسەلاتێ و گەلی ل چوار چوڤێ بو هاتیە دەست نیشانکرنا رادوەستینیت و ل هەر دەمەکێ دەسەلات یان گەل دەربازی قەبارێ بو هاتیە دەستنیشانکرن بوو ب توندی بەرسنگ لێ تێتە گرتن، بو ڤێ چەندێ ژی سەروەریا یاسای بەرسڤ دەری هەر هەلویستەکێ ژ ڤی جوری یە.
ل وەلاتێن جیهانێ جیوازیێن بچووک هەنە ژ وەلاتە بو وەلاتەکی دیتر د ئاستێ پێگیریکرن ب پرنسیپێن دیموکراتیەتێ دا، واتە هەر وەلاتەکێ رێژەیەک هەیە و سالانە ژلایێ سازیێن چاڤدێریکرنێ ئاستێ هەمی وەلاتان ژ رویێ دیموکراتی ڤە هەلسەنگینن ئەڤ سازیە سەر ب نەتەوەیێن ئێکگرتیڤە یە.
ژ پیڤەرێن هەرە سەرەکی بو هەلسەنگاندنا دیموکراتیەتێ مافێ مروڤی یە، و ب ئاگەهدار بوون لسەر هەر پێشیلکاریەکێ ل گوشە و کنارێن جیهانێ راپورتێن خوە پێشکێش دکەن. ب رێکا ڤان راپورتافشارەکا وورەیی کەڤیتە سەر وان وەلاتا کو موهر لسەر پەیماننەمێن نیڤدەولەتی ێن گرێ دای ب ماڤێ مروڤی کرین تێتە کرن و سیاسەتا وانا تێخنە بەر رەخنێ هەروەسا روسوا و شەرمزار دکەن.
تێگەهێ دیموکراتیەیێ ل وەلاتێن جیهانا سیێ بەرو ڤاژی جیهانێ هەمێ یە، ب راستی ئەو خوە ئاگەهدارن لسەر دیموکراسیەتا راستەقینە و پرنسیب و تێگەهێ وێ لێ نەڤێن خوە تێبگەهینن.
ژبەر کو شێوازێ خوە سەپاندنێ کو کەلتورەکی خرابە و زالە ل دەڤ وان حەز ناکەن دەسەلاتێ بەردەن، یان دەست ژ سەروەت و سامانێن ووەلاتی بکێشن، باشترین نموونە ئەڤ قەیرانێن سیاسی کو ل روژهەلاتا ناڤین و باکورێ ئەفریقیا دورست بووین. گەل ب شێوەکێ ئاشکرا نەڤیانا خوە بو وان دیار دکەتن لێ دەسەلاتدار خوە تێ ناگەهینن.
باس هاتە کرن ئاستێ وەرارا دیموکراتیەتێ ل گەلەک وەلاتا ژلایێ تیووری پێشدا چوونەکا ئێکجار مەزن بخوەڤە دیتییە، و ژلایێ پراکتیکی ڤە چ پێشدا چوون نەبوویە، هەمی دەزگەهێن کومەلگەهەک دیموکراتی دناڤدا تێتە دیتن لێ کەسانێن د ڤان دەزگەها دا کار دکەن نەشیاینە د پیادەکرنا پرنسیبێن دیموکراتی دا خوە ژ لایەنگرییا پارتێن سیاسێن دویر بکەن، و بەردەوام سیاسەتا وان بو لایەنەک پارتایەتی تێتە ئاراستە کرن، و ئەو چاخێ باس ل کومەلگەهێ شارستانی مەدەنی تێتە کرن تەنێ گوتنە! واتە ئەوێن ڤان دەزگەها دا کار دکەن هیچ باوەری ب کارێ خوە نینە و ئارمانجا وان پێشدا برنا دیموکراتی نینە ب تەنێ وەک ژێدەرەک ماددی بو ژیانێ ل کارێ خوە دنێرن.
ل گەلەک وەلاتان کو ئەم ب پاشکەفتی دزانین دەزگاێ چاڤدێری کرن لسەر مافێ ئافرەتان هەر چەند هەیڤان هەفتیەکێ کونفرانسەکێ دورست دکەن و ب سەدان میهڤانێن بیانی داخاز دکەن و کونفرانس ب ژمارەکا بریاران ب دوماهیک دهێت، ئەڤە تەنها سیناریوەکە و ژلایێ پراکتیکی هیچ نینە ژبەر وێ ئیکێ کو مەرەم ژێ چارەسەرکرنا ئاریشەکێ نینە تەنها مژیلکرنەکە بەلگێن مە ژێ بو تەئکید کرنا وێ سەکەلایێ دادگەهانە! کو رێژا قوتان، کوشتن و سوتنێ.
منبەرێ ئازاد بو ئازادیا دەربرینێ هەر گوتنەکا مروڤ بێژت دورستە، تەنیا دژی دەسەلاتێ نەبن و کو دزی( سەروەت و سامانیت وەلاتی)و چەوتیا ئاشکرا بکەی. ئەڤە تەنها دوو نموونە ژ گەلەکانە.
لێبوورین و هەڤکاری بو گەهشتن ب باشترین چارەسەری بو نەهێلانا گیرو گرفتێن هاولاتیان بهایەکێ گرنگ هەیە و گەهشتن ب چارەسەریێن ناوەندی شەنگستێ دیموکراتی خوازیێ یە.
مهاتما گاندی دبێژت: لێ نەبورین د راستیا خوەدا، شێوەکە ژ شێوازێن توند و تیژیێ د رێکا چێکرنا گیانێ لێبورینێ دناڤبەرا پێکهاتێن جڤاکێ.
ئێک ژ گرنگترین ئەرک و کارێن دەسەلاتداریا دیموکراتی پاراستنامافێن بنەرەتیێن مروڤی یە ئەوژی ٣٠ ماددەنە کو ل راگەهاندنا مافێ مروڤی یا سالا ١٩٤٨ هاتینە دیار کرن. و هەر تاکەک دشێتن ب خواندنا وێ ئاستێ هەبوونا مافێ مروڤی ل وەلاتێ خوە دیار کەتن بێ کو هاریکاریێ ژ کەسەکێ وەربگریت. گەلەک باس ل هەلبژارتنا دکەن کو پیڤەرێ هەرە گرنگێ دیموکراتی بوونێ یە لێ ئەڤ گوتنە دورست نینە، ئەگەر ئەم ل وەلاتێن جیهانا سیێ بنێرین.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق