د کەڤن دا بەرپرساتیا سەرەکی یا سەرکردەی برێڤەبرنا هێزێن لەشکەری بوو، بو بەرەڤانی کرنێ ژ جڤاکێ ئەو دناڤدا دژیتن و ملکەچ کرنا جڤاکێ دیتر و سەپاندنا دەسەلاتا خوە لسەر وان، ژبەر کو شێوازێ ژیانا وی سەردەمی هەبوونا هێزە بەرسڤ دەر بوو، بو سەرکوبکرنا لایەنێ بەرامبەر داکو دەسەلاتا خوە راگرن و بشێن ژیانا خوە ببنە سەر.
هەر چەند سەرکردە یێ شارەزا و بسپور با د پێشدا برن و برێڤەبرنا جڤاکێ خوە، دەسەلاتداریا وی بەرڤ سیستەمێ سەپاندنا حەز و خواستا دچوو.
ژبەر وێ چەندێ کو د وی سەردەمی دان و ستاندن و تێک گەهشتن نەبوو ئەگەر هەبا ژی ب شێوازێ پێدڤی وەک ڤی سەردەمی نەبوو لایەنێ بەرامبەر ناچار دبوو کو بەشداری شەری بیت یان ژی خوە تەسلیم بکەتن، لەورا هەر بزاڤەکا دژی سەرکردەکێ کەڤن د درێژیا مێژوویێ دا هاتبا کرن ب شەر و پێکدادان دا بەرسڤ لێ هێتە دان، ئەگەر نەرازیبوون ژێدەرێ وە نافخوی یان دەرەکی با، داخواز کرنا مافێ مروڤێ یان هەر داخوازەکا دیتر تەنێ ئارمانج دا هێتە دیارکرن و لەشکەر دا هاتە هنارتن بو ژناڤبرنێ و سەرکوبکرنا وان.
دڤێ هەمی ئینان و برنێ دا ئاخڤتنا ئێکێ و دوماهیکێ هەر بو سەرکردەی دزڤری و رەئی و بوچوونێن کەسەکێ نەدهاتە وەرگرتن ب ئێکجاری.
ژلایەکێ دیترڤە مێژووێ بو مە دیار دکەتن کو گەلەک شورەشێن لەشکەری ژێ سەر هلداینە.
سەرکردەکێ لەشکەری، جەنەرالەک یان هەر کەسەک دی د ئاستەکێ لەشکەری ، سڤێل ، جوتیارەکێ یان گروپەکێ دەسەلات یا تێک شکاندی و بویە سەرکردە ل هەمان جڤاک دا واتە وەک گوتنا مە یا ب کوردی دبێژت: ئاڤا خورتا سەرئەڤرازە.
بەلێ ئەگەر ئەم ژ کوژیکێ دیموکراتیەتێ لڤێ دیاردێ بنێرین دێ گەلەک جیوازییا پەیدا کەین، ژبەر وێ چەندێ کو پێدڤیە هێزێن لەشکەری کو هەمی هێزا ب خوەڤە دگرت چ سەر ب وەزارەتا نافخو بن یان بەرگری، ملکەچی دەسەلاتداریا سڤێل و هشیار و سەرخوە بن و بزانن کا ئەرکێن راستەقینە یێن هێزێن لەشکەری چییە.
د جڤاکێن دیموکراتی دا پاراستنا ئاسایشا نەتەوی و بەرژوەندا بلندا وەلاتی ژ هەر گەف و گورەکێ ناڤخوی و دەرەکی ئەرکێ هێزێن لەشکەری یە، هەروەسا پشتەڤانی کرنا جڤاکی یە نەک حوکم لێ کردن.
پەیوەندیا لەشکەری و دەسەلاتا سڤێل د وێ چەندێ دایە کو لەشکەر ملکەچی فرمان و بریارێن موسسا سڤێل بیتن ئەو ژی حکومەتە! کو ب پروسێسەکا هەلبژارتنێن ئازاد و دیموکراتیەت هاتبیت هەلبژارتن.
بەشدار بوونا هاولاتیێن د پێکهاتنا لەشکەری د خولێن چەند هەیڤی خالەکا هەرە گرنگە بو هەبوونا پەیوەندیەک راستەوخوە یا هێزێن لەشکەری ل گەل دەسەلاتێ سڤێل دا.
شەر و قەیران گرنگترین بابەتن کو بەرهنگاری وەلاتی دبن و پێدڤییە کو هەلویستەک بهێتە وەرگرتن ل ئاستێ حەز و خواستێن هاوەلاتیان دا بیت ئەگەر هات وەلات پەنای ببیتە بەر شەری، ئەڤ بەرپرساتیە ژی ل وەلاتێن دیموکراتی بو سەروکێ وەلاتی کو ب دەنگێن هاولاتیان هاتیە هەلبژارتن دزڤریتە ڤە، ب راوێشکاری دگەل پەرلەمان یان هەر جڤاتەکا کو نوینەرێن راستەقینە ێن هاولاتیان بن، ژبەر کو گەف و گورێن دژی ئاسایشا گشتی تێنە گور ژبابەتێن هەست دار و مەترسی دارن و گرێدای ب تێکدانا نەخشەیا وەلاتی و هنگاڤتنا تاکێن وانە لەورا پێدڤیە وەلات ب هەمی پێک هاتێن خوە ڤە هەلویستەک هەڤپشک هەبێتن بو راگرتنا بارێ ئاسایی بوونا ژیانێ ل ناڤ وەلاتی ل دەمێ شەری.
ملکەچ بوونا دەسەلاتا لەشکەری ب دەسەلاتداریا سڤێل شەنگستێ دیموکراتی بونێ یە لەورا ژ سەرکردێن لەشکەری تێتە خواستن کو هەردەم د دان و ستاندنا دا بن دگەل سەنتەرێ بریارێ و هەر دەم ئامادە بن بو بەرسنگ گرتنا هەر پێشهاتەکێ، و بڤی رەنگی لەشکەر و دەسەلاتێ پەیوەندی دگەل ئێک و دوو هەیە.
بو چ دەسەلاتەکێ نینە ئەو خورت و کورێن وەلاتی ێن دناڤ پێکهاتێ لەشکەری دا خزمەتێ دکەن بو پاراستنا وەلاتی، وەک فاکتەرەک بکار بینن بو ژناڤبرن و سەرکوبکرنا گەلێ خوە، و سەپاندنا دەسەلاتا خوە.
دبینین گەلەک جاران وەلاتەک بارێ نەئاسایی(لەشکەر) رادگەهینت بو ماوەکێ چەند دەمژمێرەکا داکو بشێن هەلویستەکێ بەرامبەر رویدانەکێ وەربگرن، ب دیتنا من ئەگەر کارەکێ رەوا و باش با و ئاکامێن وێ ئەرینی بان بێ گومان ب دەمژمێرا نەدما و دا بەردەوام وەلات د بارێ نەئاسایی دا بیتن، ل عێراقێ جاران بارێ نە ئاسایی بو چار و پێنج روژا و زێدەتر دهاتە درێژکرن ژبەرکو پاش روخانا دەسەلاتا سەدام حوسەینێ، لەشکەر و هێزێن نافخو شیانێن کونترول کرنا وەلاتی نەبوون د دوخەکێ ئاسایی دا لەورا بارێ نە ئاسایی رادگەهاند.
دڤێت هەردەم لەشکەری ملکەچی فرمان و بریارێن وەلاتێ خوە بن و بو وان نینە پشتەڤانیا ئایدولوژییا یان هزو بیرێن چ لایەنەک سیاسی یان گروپەکێ بکەن و وەفاداریا وان تەنها بو بەرژوەندا بلند یا گەل و وەلاتی دورستە.
هەبوونا هێزێن چەکدار سەر ب پارتێن سیاسی، بن هەر چ ناڤەکێ د وەلاتەکێ دا دیاردەکا مەترسی دار و نەد جهێ خوە دایە و کریارەک لەشکەری ئێک ژ خالێن هەرە ئاسانە بو پاراستنا دەسکەفتێن وێ پارتیێ تایبەت دەمێ دوماهیک هاتنا پروسێسا هەلبژارتنا و وەرگرتنا دەسەلاتی ژ لایێ پارتەکێ بو پارتەکا دیتر و گەلەک دوخێن دیتر.
پلەدارێن لەشکەری ێن پایە بەرز ژی ماف هەیە بەشداری پروسێسا سیاسی بن لێ پێدڤی یە دەست ژ کارێ خوەێ لەشکەری بکێشیتن داکو بشێن بزاڤا سیاسی بکەتن، یان هیچ ماف نینە ژ سیاسەتێ باخڤیت ب شێوەکێ فەرمی بەرامبەر راگەهاندنێ و هەر لایەنەکێ فەرمی و داخوەیانیەکێ بدەتن دەرڤەی دەسەلاتا خوە و سیاسەتا دەسەلاتێ بێخنە بەر رەخنە گرتنێ چونکە وەزیرێ بەرگری و سەروکێ وەلاتی هەنە کو نوینەرێن گەلی نە و دهەمان دەمدا بەرپرسن بو راپەراندنا کارێن سیاسی و لەشکەری.
استانلی مک کریستال فەرماندێ هێزن هەڤپەیمان و ناتو ل ئەفغانستانێ ل مەها حزیرانا سالا ٢٠١٠ سیاسەتا سەروکێ ئەمریکا ل ئەفغانستانێ ئێخستی بەر رەخنێ و پاشی ژ کار هاتە لادان و دیڤید پاتریوس ل جهێ وی هاتبوو دامەزراندن.
ئەڤە بو مە دیار دکەتن کا چ پەیوەندی دناڤبەرا دەسەلاتا سڤێل و لەشکەری هەیە ل وەلاتەکێ زل هێز وەکی ئەمریکا کو مافێ چ پلەدارەکێ لەشکەری نینە ل چارچوڤێ خوە دەر بچن ژبەر وێ چەندێ کو لەشکەر ژلایێ دەسەلاتا سڤێل کو سەروکە تێتە برێڤە برن و رێکخستنەکا ئێکجار مەزن هەیە د سیستەمێ واندا.
بەرەڤانی کرن ژ دیموکراتیەتێ د ناڤ وەلاتی ژی دێ مینیت ئەرکەکێ گرنگ بو هێزێن لەشکەری بو نموونە هێزێن لەشکەرێ ئەمریکی و ئەوروپێ ل پەیمانا ناتو نەک تەنێ بەرەڤانیێ ژ بەرژوەندێن خوە دکەن ل سەرتانسەری جیهانێ، هەروەسا ب هێجەتا پاراستنا دیموکراتیەتێ هێرش دبنە سەر وەلاتێن دیتر ل گور بەرژوەندا، هەروەکی ئەم بینەر ل رویدانێن ڤێ دوماهیکێ ل هندەک وەلاتا.
ل وەلاتێن جیهانا سیێ وەک ئەم دبینین هاوکێشە بەروڤاژی یە دەسەلاتداریا لەشکەری ملکەچی فرمانا سەروکێ وەلاتی یە کو ب رێکا دیموکراتیەتا میراتگری ،شورەشەکێ یان سەرهلدانەکێ هاتیە سەر حوکمی، و ل چاخێ پێدڤی ژی بو سەپاندنا دەسەلاتا خوە وەک فاکتەرەک بو ژناڤبرنا خەلکێ دکار ئینیت.
هەروەسا ئاخفتنا دەسپێکێ و دوماهیکێ بو وی دزڤریت، ئەڤجا هزر بکەن کا ئەڤ وەلاته ل چ چەرخی دا دژین، نموونە سوریا بو ژناڤ برنا نەرازی بوونا ناڤخویی لەشکەری ب پشتەڤانیا تانک(دەبابە) ئاراستەیی خوەپێشاندانا دکەتن کو پێدڤی بوو بو دەستڤە ئینانا جولان بکار هاتبان نەک بو ژناڤ برنا گەلێ خوە.
ساموئێل ادامز کو ئێکە ژ وان کەسا بووی کو ل سالا ١٧٧٦ واژوو لسەر راگەهاندنا سەربەخوییا ئەمریکا کری دبێژت: ئەگەر پێدڤی ب هێزێن لەشکەری هەبیت، دناڤ وەلاتی دا...... گەلێ تێگەهشتی و بسپور دێ ب چاڤەکی ڤەکری و وورد دیڤچوونا وان کەن. واتە نەک بهێنە بکار ژ بو سەرکوبکرنا هاولاتیان هەر وەکی شەرێ ناڤخویی.
وەلاتیێن سڤێل پێدڤی یە هێزێن لەشکەرێ خوە رێک بێخن تایبەت د کێشێن پەیوەندی ب پاراستنا نشتیمانی ڤە هەی کو پێدڤی ب وەرگرتنا بریارێ یە، ئەڤە وێ چەندێ راناگەهینت کو وەلاتیێن سڤێل د دەسەلاتێ دا باشتر ژ وان دزانن، لێ ئەو نینەرێن خەلکێ نە و ئینان و برنا لەشکەری ئەرکێ وانە، نەک کەسەک ب تەنێ بریارێ لسەر وان بدەتن و دویر ژ ڤێ چەندێ بو تایبەتمەندێن و بسپورێن بوارێ لەشکەری بهاو رێزگرتنەکا باش تێتە گرتن و بریارا خوە یا دوماهیکێ ئەو دەن و بەرپرسن د چارچوڤێ دەسەلاتا خوە کار بکەن بو سەر ئێخستنا وەلاتی خوە ژ روێ لەشکەری ڤە.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق